Polskie Państwo Podziemne - władze cywilne


Państwo Polskie, odrodzone po stu dwudziestu trzech latach niewoli jako II Rzeczpospolita, nie przestało istnieć po agresji niemieckiej i radzieckiej we wrześniu 1939 r. Bezprawny czwarty rozbiór ziem Rzeczpospolitej Polskiej oraz czasowa jej okupacja nie zniosły suwerenności państwa i utrzymana została ciągłość władz polskich na całym jego obszarze. Państwo Polskie trwało jako państwo podziemne, kierowane - z wolnej ziemi sojuszników - przez w pełni legalne władze naczelne: Prezydenta, Rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa i w najtrudniejszych warunkach obu okupacji i bezprzykładnego terroru wypełniało nieomal wszystkie przypisane mu funkcje władcze, organizatorskie, wojskowe i opiekuńcze. Najwyższą władzę w państwie podziemnym sprawował Delegat Rządu na Kraj, od maja 1944 r. w randze wicepremiera, kierując zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej Delegatury Rządu na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach, niezależnie od sztucznych granic, jakimi okupanci podzielili ziemie II Rzeczpospolitej.
Delegatami Rządu na Kraj byli:

  • Od XII.1940 do VIII. 1942 r. - CYRYL RATAJSKI "WARTSKI" (zmarł 19.X.1942 r.).
  • Od VIII.1942 do II.1943 r. JAN PIEKAŁKIEWICZ "JULIAŃSKI" (aresztowany przez Gestapo 19.II.1943 r., zamordowany na Pawiaku 19.VI.1943 r.).
  • Od formalnie IV.1943 do III.1945 r. JAN STANISŁAW JANKOWSKI "SOBÓL", Prezes Krajowej Rady Ministrów (aresztowany podstępnie przez NKWD 27/28.III.1945 r. w Pruszkowie, sądzony w Moskwie w "procesie szesnastu" zmarł w sowieckim więzieniu 13.III.1953 r.).
  • Od III.1945 do VI.1945 r. STEFAN KORBOŃSKI "ZIELIŃSKI" (zmarł na emigracji 23.IV.1989 r.).


Stefan Korboński (1901-1989), Szef Kierownictwa Walki Cywilnej, szef Oporu Społecznego w Kierownictwie Walki Podziemnej, p.o. delegata Rządu na Kraj, członek NKW PSL (mikołajczykowskiego)



Podziemnym parlamentem - reprezentacją największych stronnictw: Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Narodowego i Stronnictwa Pracy były kolejno: Polityczny Komitet Porozumiewawczy (II.1940 - VIII.1943 r.) Krajowa Reprezentacja Polityczna (VIII.1943 - II.1944), Rada Jedności Narodowej (III.1944 - VI. 1945). Ta ostatnia skupiała ponadto przedstawicieli: Zjednoczenia Demokratycznego, Chłopskiej Organizacji Wolności "Racławice", Organizacji "Ojczyzna", Kościoła Katolickiego oraz ruchu spółdzielczego.
Delegatura Rządu na Kraj - składająca się z osiemnastu departamentów, w znacznym stopniu kierowała życiem społeczeństwa polskiego, a do jej głównych zadań należało:

  • tajne szkolnictwo, obejmujące ponad milion młodzieży na konspiracyjnych kompletach szkół średnich ogólnokształcących poprzez tajne wykłady w szkołach zawodowych i nauczanie rugowanych ze szkół powszechnych przedmiotów ojczystych - języka polskiego, historii i geografii. W liceach wydano kilkanaście tysięcy matur.
  • tajne wyższe uczelnie działały w Warszawie, Krakowie, Wilnie i Lwowie. Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich poza centralą w Warszawie miał filie w Kielcach, Jędrzejowie, Częstochowie i Milanówku. Na uczelniach tych wydano kilka tysięcy dyplomów, w tym kilkaset doktoratów. Tajne zakłady wydawnicze dostarczały wiele egzemplarzy podręczników szkolnych i studenckich skryptów. Konspiracyjne nauczanie, obejmując niemal cały kraj, pozwoliło w dużym stopniu uzupełniać kadry polskiej inteligencji, mordowanej i wywożonej tak przez Niemców, jak i Rosjan.
  • wspieranie polskiej kultury i jej twórców poprzez organizowanie życia kulturalnego w postaci konspiracyjnych koncertów i przedstawień teatralnych, wydawanie książek z zakresu literatury, poezji itp.
  • opiekowanie się dziećmi i młodzieżą, organizowanie pożywienia i wypoczynku w ramach działalności powiązanej z Podziemiem Rady Głównej Opiekuńczej.
  • ratowanie prześladowanych, w tym także zagrożonych całkowitą zagładą Żydów polskich. Specjalnie powołana Rada Pomocy Żydom "Żegota" organizowała pomoc żywnościową, finansową jak i legalizacyjną dla Żydów zarówno zamkniętych przez Niemców w gettach, jak i ukrywających się w miastach i wsiach.
  • organizowanie wymiaru sprawiedliwości i jego wykonawstwo. Zajmowało się tym Kierownictwo Walki Cywilnej (będące wydzielonym organem Delegatury) wraz z cywilnymi Sądami Specjalnymi i Państwowym Korpusem Bezpieczeństwa (podziemna policja). Sądzono kolaborujących z okupantem i wymierzano sankcje (od bojkotu, chłosty, nałożenia kontrybucji, aż po wyrok śmierci). Sądzono także i wydawano wyroki za przestępstwa pospolite.
  • prowadzenie przez departamenty Delegatury Rządu stałych studiów nad stanem poszczególnych dziedzin życia i instytucji państwa (przemysł, rolnictwo, komunikacja łączność) oraz ponoszonymi w tych dziedzinach stratami oraz przyszłym rozwojem i rozbudową wyzwolonej Polski. Studia obejmowały również repolonizację odzyskanych Ziem Zachodnich i Północnych.
  • współdziałanie w prowadzeniu walki z wrogiem. Siłą zbrojną podziemnego państwa, która realizowała zadania bojowe była Armia Krajowa.
Polskie Państwo Podziemne organizując opór całego społeczeństwa poprzez realizowanie zadań tzw. walki cywilnej, pomagało zachować godną postawę ludzi nie podlegających zniewoleniu i walczących. Pozostanie ono świadectwem siły zorganizowanego narodu i znakiem niewygasłej nadziei.